Yves Bertrais: "Ib Txwm Nyob Ze Hmoob". Zoo Tswv Zov Yaj 25th Anniversary Episode 2

Txiv Plig Nyiaj Pov mus txog hauv zos Hmoob

Xyoo 1950 muaj ib hnub thaum sawv ntxov, Txiv Plig Nyiaj Pov thiaj txiav txim siab mus saib tej zej zog Hmoob uas nyob raws txoj kev mus nram Vees Cas. Hnub tim ntawd, nws kuj muaj phooj ywg nrog nws mus thiab. Yog ib tug tub hluas Los Tsuas uas Txiv Plig tau ntsib nws nyob Paksan, nws hu ua Theung. Zaj hais txog Txiv Plig nws ntxim siab heev. Lub zos uas nkawd yuav xub mus txog nyob tsis deb ntawm Louang Phabang, tab sis nkawd yuav tsum nce roob nqis hav uas yog caij ib lub tsheb kauj vab. Thawj lub zos uas nkawd mus txog yog lub zos Xiang Nguen. Nkawd yuav tsum xav thiab xam, vim tsis paub tias zos Hmoob yog nyob qhov twg. Txiv Plig nco tias : sawv daws zoo siab heev, thaum nkawd mus txog. Lawv tos txais nkawd nyob hauv lawv tsev thiab pub mov rau nkawd noj. Thaum nkawd tab tom taug kev nkawd ntsib ntau tus hauj sam, tab sis lub zos nkawd xav mus nyob deb heev. Lawv hais li ntawd rau nkawd, thiab hnub ntawd tsaus ntuj nkawd yuav tsum rov mus Louang Phabang. Txawm li cas kuj xij, pib lawm ces tsis muaj thim rov qab. Hnub tom qab kaj ntug, Txiv Plig rov yaum tus tub hluas Los Tsuas nrog nws rov mus nrhiav zos Hmoob. Nkawd tsis muaj kev paub txog toj roob hauv pes, nkawd siv sij hawm 4 teev hauv 17 kis los mev kev. Nkawd mus tsis ntev, ces nkawd mus txog hauv qab roob. Pom tej roob hav kho siab zim thiab zoo nkauj kawg. Txiv Plig Nyiaj Pov nco ntsoov tias : tej me nroj tsuag xyoob ntoo ntsuab xiab, toj roob hauv pes kaim zaj zees zoo ntxim siab kawg. Muaj tej dej ntws pem roob los sib sau nyob txhua txhia qhov chaw. Yog ib yam tshwm sim tshiab uas loj kawg. Nkawd yuav tsum tau hla tus dej Nam Ming, ces nkawd thiaj hu ib lub nkoj Latiano uas nyob lwm sab ntug dej tuaj tos nkawd hla dej mus rau tim lawv lub zos. Thaum tsaus ntuj lawv caw nkawd mus noj mov, ces Txiv Plig Nyiaj Pov thiab Theung nkawd mus pw hauv lawv tsev, vim lawv npaj lev pua chaw rau nkawd lawm. Hmo ntawd nkawd pw txom nyem kawg, vim nkawd pw nyob hauv ib lub vij tsam ntuag ntuag thiab yoov tshaj cum tom nkawd.

Kaj ntug tag kis, nkawd cuab tib ntxo rov los thiab nkawd tshaib plab, vim lawv tsis muaj dab tsi noj. Tus tswv tsev hais meej rau nkawd tias : muaj ib lub zos Hmoob nyob nrug deb li 15 kis los mev ntawm lawv lub zos. Nkawd tuaj yeem mus noj tshais ntawm lub zos ntawd tau. Saib zoo li txhua yam yuav tiav, vim tshuav tsis deb pes tsawg ntawm lub hom phiaj. Tab sis txhua yam kev xav ntawd yog zoo li dag xwb, vim tseem yuav siv sij hawm nce roob li 3 teev thiaj mam mus txog saum Roob Nyuj Qus, uas nyob nrug deb Louang Phabang li 60 kis los mev.

Nyob hauv taw roob, nkawd tau ntsib ib cov neeg Khmu tuaj yug npua. Nkawd nug lawv hais tias lub zos Hmoob nyob tsis deb pes tsawg lawm. Nkawd thiaj rau siab ntso nce toj mus txog lub zos Hmoob uas muaj 60 tawm lub tsev nyob xyaw hav zoov. Nkawd khob ntau lub tsev qhov rooj thiab hu seb puas muaj neeg nyob, vim nkawd tshaib plab thiab qaug zog, tab sis tsis muaj neeg teb. Zoo nkaus li lub zos yog ib lub zos qhuav tsis muaj neeg nyob. Nyob tsis deb ntawd, muaj ib tug pog laus nyob hauv ib lub me nyuam tsev nqeeb. Tus pog laus ntawd thiaj tawm tuaj tos txais nkawd thiab piav tias cov neeg hauv zej zog mus ua teb tag lawm, vim tab tom yog lub caij ntais pob kws. Tus pog laus caw nkawd nkag mus hauv tsev thiab nrhiav zaub mov rau nkawd noj. Yog qhov kawg ntawm Txiv Plig Nyiaj Pov uas tau mus txog ib lub zos Hmoob thiab hloov nws lub neej. Tus tuaj tsham uas tsis tsim nyog yuav tuaj deb ib ntxeev ntuj tuaj. Txiv Plig txiav txim siab nrog Hmoob nyob thiab nrog Hmoob sib raug zoo yam li kab pleb uas so tsis tau tawm.

Txawm li cas kuj xij, thawj yam kev ntxim siab ua kom tus tub tshaj Ntuj Lus tseem hluas ceeb. Tus pog laus ntawd kom nkawd zaum ntawm tej lub tog ntoo uas siab li 7 ntiv. Thaum tus pog laus tab tom kib zaub, Txiv Plig saib hauv nws lub tsev mas sw kawg. Muaj khaub rhuab, muaj eeb nees, muaj hlua pav zaub nees, hluas khi nees, muaj riam muaj liag thiab txhua yam toob xib tso pawg lug. Nyob saum nthab tsaus ntuj nti thiab muaj pa taws ncho puv ntia tuaj ntawm lub qhov cub uas ua noj nyob sab hauv. Tej nqeeb vov tsev raug pa taws txhawb ua dub nciab thiab kav ntau xyoo.

Txiv Plig Nyiaj Pov hais tias : “Kuv muab siab rau saib txhua yam kev tu vaj tu tsev thiab nug tus kheej nyob hauv kuv nruab siab tias ‘kuv puas yuav nyob tau hauv ib lub tsev zoo li no ne ?”

Hmong lifestyle

Hmoob txoj kev ua neej.

Hmoob feem coob yog nyiam nyob pem toj siab thiab hauv tej hav zoov nyob As Xias toob fab naj. Lawv yog ua liaj ua teb nyob ib ncig zej zog uas nyob tsis deb tsis ze. Lawv nyob xyaw nroj tsuag xyoob ntoo. Vim li ntawd, nyob ntawm tej tog vaj tog tsev thiaj muaj qaib npua dhia zom zaws thiab hauv tsev. Kev noj qab haus huv tsis zoo xws li nyob hauv nroog. Kuj yog vim txhua yam nyob ib puag ncig tsis yooj yim thiab Hmoob nyob kam hauv tej chaw muaj dej muaj hav zoov.

Hmoob muaj kev paub tob tob ntawm lawv tsev neeg thiab haiv neeg. 2 yam no qhia txog kev ua lub neej pab pawg ntawm lawv. Lawv tej vaj tse tsis yog chaw nyob xwb, nws tseem qhia txog kab lis kev cai ruaj khov thiab sib raug zoo nrog xyoob ntoo nroj tsuag thiab. Kev coj noj coj ua ntawm haiv neeg Hmoob muaj lub thaj neeb nyob rau hauv nyias tsev thiab daim xwm kab hauv tsev yog qhov chaw teev hawm ntshiab huv. Qhov tseem ceeb tshaj ntawm lub thaj neeb hauv Hmoob lub tsev, yog kev tsim thiab txuag daim xwm kab hauv tsev. Daim xwm kab yog qhov chaw hwm cov ntsuj plig ntawm kev vam meej thiab pov hwm tsev neeg.

Xwm kab yog daim ntawv dawb uas muaj tsos nyiaj tsos kub lo plaub qaib thiab yuav txuas hnub nyoog txhua txhua xyoo nyob hauv hnub ua dab Peb Caug. Lub thaj neeb muaj ntim mov los tej lub pob kws me me thiab txhos xyab. Lub thaj neeb nyob hauv Hmoob tsev yog uas raws kev teev hawm thiab tu lub tsev hais txog ntsuj plig thiab poj yawm txwv koob.

 Welcome to the village

Zoo siab tos txais nyob hauv zej zos.

Txiv Plig Nyiaj Pov thiab Theung noj tej zaub mov uas tus pog laus Hmoob npaj tseg. Nkawd tshaib plab, ces saib zoo li txhua yam puav leej zoo noj tas. Tom qab noj sus tas, nkawd pw ntawm ib daim lev tos yav tsaus ntuj cov Hmoob mus liaj mus teb rov los. Thaum yuav tsaus ntuj nkawd hnov suab neeg nrov los ze lub zos zuj zus, lawv yog cov neeg mus ua teb rov los. Lawv maj mam tshais ruam tawm los nrog lub suab xyu, vim lawv sab heev. Lawv nqa tej rab taus, tej lub khawb hlau thiab kwv phom ntawm xwb pwg. Thaum lawv pom kuv, lawv ncaj qha los nrhiav kuv, vim kuv tib leeg thiaj  yog neeg txawv teb chaws xwb. Thawj tug txiv neej los ntawm kuv xub ntiag, nws hnav ib cev khaub ncaws dub thiab nws hais lus Los Tsuas rau kuv. Tab sis nws tsis khoov cev sam hwm, nws cev tes los tuav kuv tes. Tas sawv daws puav leej ua zoo li ntawd.

Txiv Plig Nyiaj Pov piav txog tej yam txawv txav xav tsis thoob ntawm tus cuj pwm zoo li no, vim nws txawv Los Tsuas tej kab lis kev cai.

Txiv Plig Nyiaj Pov xav tias tas txhua yam kev ua li no, nws yog tej yam txawv cov Fab Kis uas tuaj nyob hauv xeev ntuj no ntau xyoo dhau los. Tab sis tsis ntev nws kuj paub tias cov Hmoob yog txawv cov neeg nyob tiaj nrag hauv As Xias toob fab naj.   

Cov Hmoob xav kom Txiv Plig Nyiaj Pov thiab Theung nkawd nrog lawv pw nyob hauv zos. Lawv maj mam ua kev nkag siab rau tus hau zos tias : 2 tug qhua yog leej twg thiab tuaj ua dab tsi nyob hauv lawv lub zos.

Lawv nug kuv tias : kuv yog leej twg ? Thaum kuv teb lawv tias kuv tuaj qhia kev ntseeg, mas lawv nug kuv tias : txoj kev ntseeg no yog dab tsi ?

Kuv teb lawv tias : yog txoj kev mus cuag Tswv Ntuj. Lawv kuj xav paub tias tus Tswv Ntuj no yog leej twg ? Kuv thiaj piav rau lawv tias : “Tswv Ntuj yog tus tsim lub ntuj thiab lub ntiaj teb”. Ces lawv teb kuv rov mus rov los, zoo li rov hnov lawv lub suab ua kom meej dua qub.

Tus hau zos yog Yaj Txawj Tswb, nws yog ib tug txiv neeb. Ya Txawj Tswb caw wb nkag mus hauv nws tsev thiab muab pam vov rau wb, nws hais tias kom wb so. Thaum lawv tab tom ua hmo,  lawv tos txais wb zoo kawg. Yaj Txawj Tswb tua ib tug npua loj kawg thiab peb zaum ib pawg haus cawv ua ke. Nws cev nqaij tuab ntws los rau kuv noj thiab hais tias “Kin”. Kev sib tham kom nkag siab tsis yog ib qho yooj yim, Hmoob hais lus Los Tsuas me me xwb, feem ntau yog hais lus hmoob. Yog xeem lus uas tas cov Hmoob nyob As Xias toob fab naj siv. Ces hmo ntawd Txiv Plig Nyiaj Pov txiav txim siab tias nws yuav nyob hauv zos Hmoob. Tab sis ua ntej mas Txiv Plig xav paub tseeb tias nws puas yuav ua tau nws cov hauj lwm thiab ri mus rau lwm lub zos Hmoob. Li ntawd hnub tom qab Txiv Plig Nyiaj Pov thiab Yaj Txawj Tswb tus tub nkawd thiaj mus saib lwm lub zos Hmoob nyob ib cheeb tsam saum Roob Nyuj Qus.

Thaum Txiv Plig Nyiaj Pov rov los txog Louang Phabang, nws thiaj txiav txim siab tias nws cov hauj lwm tshaj Ntuj Lus yuav mus nyob nrog Hmoob thiab nws yuav mus nrog Hmoob nyob pem roob. Tab sis nov kuj yog kev txiav txim siab ntawm nws tus thawj coj thiab ua ntej lub Caij Hla hauv xyoo 1950.

Txiv Plig caij tsheb mus rau Vees Cas, kom tau nrog Tswv Qhia Mazoyer sib tham. Kev mus kev kuj txaus ntshai ib yam li txhua zaus, vim tsheb yuav tsum hla tej tug choj ntoo thiab siv sij hawm 2 hnub thiaj mam mus txog Vees Cas. Tswv Qhia Mazoyer cov lus teb meej kawg : “Yog koj xav mus ua lub neej nrog Hmoob, koj muaj cai xaiv ywj siab.” Txiv Plig Nyiaj Pov nco tsis meej lawm tias : nws rov los txog Vees Cas tau li cas. Qee zaus nws hais tias nws caij cov tub rog lub dav hlau los.

Tom qab lub Caij Hla tas, nws thiaj tau npaj yam puav toob xib thiab hnub tim 17 lub 3 hlis xyoo 1950, nws caij cov tsheb Suav uas thauj toob xib tawm hauv Louang Phabang mus rau Roob Nyuj Qus. Txiv Plig tau sau me me nyob hauv nws phau ntawv sau cim tias : “Hnub no kuv lub neej nrog Hmoob nyob pib lawm, nws yog ib hnub tseem ceeb kawg !”

Thaum yuav tsaus ntuj muaj cov neeg hauv zos nqes tuaj nrog Txiv Plig khaws nra khaws toob xib ntawm ntug kev, lawv pom tej lub phij xab hnyav ncawv. Nyob hauv cov phij xab ntawd tsis muaj toob xib siv ntau, tsuas yog muaj tej twj ua vaj ua tsev thiab tshuaj noj kho mob xwb. Lub caij ntawd, kev qhia kev ntseeg tsis yog tias qhia xwb, nws yog los ntawm kev muab siab rau nrog Hmoob sib fim thiab txhim kho zej zog. Txiv Plig Nyiaj Pov tau ua kws ntoo, kws kho mob thiab pab kho neeg mob thaum ti tes ti taw, thiab nws kuj yog ib tug Txiv Plig.

Nyob hauv lub zos, Txiv Plig so nyob hauv tus txiv neeb lub tsev. Yog ib txoj kev xaiv tsis dog dig raws li qhov peb pom, vim nws muaj ntau yam cuam tshuam txog Txiv Plig cov hauj lwm.

 The religion of the Hmong

Hmoob kev teev hawm.

Qhov uas Txiv Plig nyob hauv tus txiv neeb tsev thiab cia lawv saib xyuas nws, mas yog ib qho ntsia pom tias txawv, tab sis nws tsis yog zoo li ntawd. Nyob hauv Hmoob tej kab lis kev cai, tus txiv neeb yog tus tseem ceeb tshaj plaws nyob hauv fab ntsuj plig thiab yog tus kho. Nws yog tus coj ntawm fab ntsuj plig thiab ntseeg tias txiv neeb muaj yog tus paub txog lub ntuj ntawm fab ntsuj plig. Nws yog tus nruab nrab ntawm tib neeg thiab tus ntsuj plig. Nws qhia txog qhov tob ntawm neeg tus ntsuj plig rau tib neeg thiab zej zog. Tus txiv neeb yog tus tuav xam txog fab ntsuj plig thiab kev ua neeb ua yaig. Nws yog tus mem tau thiab qhia tias dab tsi yuav tshwm sim. Tsis tas li ntawd, tus txiv neeb kuj muaj peev xwm txog fab kev kho mob kho nkeeg thiab. Nws siv tshuaj ntsuab, hu plig, ua neeb kho mob nkeeg hauv fab ntsuj plig thiab siab ntsws. Tus txiv neeb kheev kheev soj ntsuam txog tus kab mob thiab sib txuas lus nyob hauv fab ntsuj plig, ces nws hais tias yog tim dab tsi ua ntej yuav ua neeb kho.

Tus txiv neeb tseem ceeb nyob hauv kev ua Hmoob tej kab ke, xws li kab ke hwm poj yawm txwv koob, me nyuam yug tshiab thiab ua tshoob kos. Nws yog tus daws kev ntxhov siab thiab tej yam sib tawg tsis sib haum. Txiv neeg yog tus ua tas cov kab ke li hais no. Qhia cov neeg tuaj koom thiab caw tus ntsuj plig. Mus coj tus ntsuj plig rov los thiab pov hwm lawv dim ntawm tus ntsuj plig phem, kev foom lus phem los yog dab hav zoov hav tsuag. Lawv muaj cov kab ke ntiab tus ntsuj plig phem los yog ntiab dab, thiab foom hmoov zoo rau tus neeg ntawd los yog tsev neeg kom vam meej, noj qab nyob zoo thiab muaj hmoo.

Txiv neeb yog tus tseem ceeb hauv kev txuag thiab kev nqis tes ua, kev txawj ntse thiab kab lis kev cai Hmoob kom nyob txheej dhau txheej. Lawv txuag lawv tej kab lis kev cai nyob hauv cov lus, cov dab neeg, cov kwv huam kom tsis pub ploj nyob hauv haiv Hmoob. Tsis tas li ntawd, tus txiv neeb kuj yog tus ua kom sawv daws sib haum xeeb nyob hauv tej zej zog Hmoob kom ywj pheej sib luag, kev ua tus tswv thiab sib koom nyob hauv txoj kev ntseeg txog fab ntsuj plig.

Ua tus nyob nruab nrab ntawm kev daws teeb meem thiab txiav txim thaum muaj kev sib tawg, txhawb nqa kev sib haum xeeb thiab nrog txhim kho kom zej zog zoo tuaj.

Nyob hauv kab lis kev cai Hmoob tus txiv neeb muaj ntau yam ua, xws li kho mob nkeeg, ua tus coj fab ntsuj plig, tus kho kab lis kev cai thiab tus coj zej zog. Kev tawm los yog kev tshwm ntawm lawv yog qhov tob nyob hauv zej zog Hmoob, los txhawb nqa thiab taw qhia fab ntsuj plig nyob hauv lub neej txhua hnub thiab lub sij hawm uas tsim nyog.