Kev ntseeg Kav Tos Liv hais txog tsov rog thiab kev thaj yeeb (The catholic teaching on war and peace)
Kev ntseeg Kav Tos Liv hais txog tsov rog thiab kev thaj yeeb. (Catholic Teaching on War and Peace)
Kev ntseeg Kav Tos Liv hais txog tsov rog thiab kev thaj yeeb uas muaj tus cag los ntawm kev ntseeg fab kev ncaj ncees thiab kev coj noj coj ua hauv lub Koom Txoos. Yog hais txog kev ntshiab huv ntawm tib neeg lub neej thiab nrhiav kev ncaj ncees nrog kev thaj yeeb. Ntau pua xyoo dhau los, lub Koom Txoos tau nrhiav qhov tseeb hais txog tsov rog thiab kev thaj yeeb nyob hauv kev ncaj ncees. Vim lub Koom Txoos ntsia pom tias kev thaj yeeb yog Yes Xus lub cuab tam, thiab yog kev nyiam kev hlub, kev nyob tiaj tus hauv Tswv Ntuj. Thiaj muaj lub zeem muag tom ntej dav dua hais txog kev thaj yeeb ntau tshaj qhov tsis muaj kev sib tawg los ntawm riam phom. Kev thaj yeeb tseeb tiag yog los ntawm Tswv Ntuj. Li ntawd, thiaj cuam tshuam txog sawv daws kev sib koom tes nrhiav kev ncaj ncees rau ib tsoom neeg. Kev thaj yeeb yog daim duab qhia txog Tswv Ntuj lub Ceeb Tsheej tiag.
Nyob hauv cov xyoo 1960, Vaj Qhia Zam 23 thiab Vaj Qhia Paj Lug 6 tau tshaj tawm nyob hauv Pacem in Terris, Gaudium et Spes thiab Popurlorum Progressio tias kev thaj yeeb tsis tuaj yeem nyob tau yog tsis muaj kev ncaj ncees, kev tsis sib luag hauv tsoom pej xeem thiab cov teb chaws.
Kuv ntshaw lub hwj chim, kev nrhiav nyiaj txiag uas muaj tsis paub tag yog lub hom phiaj ntawm tus kheej. Thaum muaj kev sib tw txog riam phom, qhov kawg uas tso tseg thiab hla txoj cai hauv kev nyiam tej neeg txheeb ze, peb tsis tuaj yeem hais tau tias muaj kev thaj yeeb. Tsis yog qhov kev thaj yeeb uas Tswv Ntuj muab rau peb.
Tsis ntev los no, Vaj Qhia Fas Ntshis Kus rov txhib peb dua ib zaug tias : kev muab siab rau txhim kho thiab kev rhuav tshem tej xyoob ntoo hauv lub teb chaws, pej xeem txom nyem yog qhov ua teeb meem rau kev thaj yeeb. Cov kws tshawb fawb thiab cov neeg ua hauj lwm kheev kheev hu lub tswv yim kev thaj yeeb no ua “kev thaj yeeb zoo”, kev thaj yeeb ncaj ncees los sis kev thaj yeeb nyob ntev. Tab txawm lub ntiaj teb tsis muaj qhov xav txog kev teev hawm thiab kev ntseeg, tsis kav lub tswv yim ntawm tib neeg kuj nyob ze ze lub Koom Txoos kev ntseeg tias : kev thaj yeeb yuav tsum muaj ntau yam sib xyaws, thiaj hu tau tias yog kev thaj yeeb tiag. Piv txwv li lub hom phiaj ntawm kev txhim kho hauv lub Leej Haum Kuj yog kev thaj yeeb uas ua tiav nyob hauv ntau fab. Lwm tus kws tshawb fawb kuj ib yam, xws li cov neeg ua hauj lwm nyob hauv fab kev thaj yeeb thiab soj ntsuam txog lub ntiaj teb, lawv nkag siab tias kev thaj yeeb yog los ntawm tus ncej txhua yam hauv kev thaj yeeb. Piv li tseem hwv muaj qhov ruaj khov thiab kev faib xyoob ntoo sib npaug, ces lawv ua hauj lwm ua ke kom tau tsim kev thaj yeeb.
Kev ua tsov rog uas ncaj ncees.
Lub Koom Txoos cog lus rau kev thaj yeeb nyob hauv txhua qhov chaw thiab rau txhua tus neeg. Thiab tau txhawb nqa khov kho hauv kev tiv thaiv los yog cheem tsov rog thiab txhawb nqa txoj cai kev thaj yeeb hauv lub Koom Txoos los ntev lawm. Txawm li cas kuj xij, nyob hauv qee yam xwm txheej lub Koom Txoos ntseeg tias tsov rog yog yam uas lees txais tau nyob hauv kev ncaj ncees los yog kev cheem tsum. Lub Koom Txoos siv kev cheem tsov rog uas ncaj ncees, tsim los ntawm kab lis kev cai thiab kev paub hauv ntau caum xyoo los ua qhov chaw tiag taw tuav xam tias tsov rog yog yam lees txais tau thiab kev ncaj ncees ntawm tus kheej ua yog zoo li cas.
Nyob hauv cov teb chaws sab hnub poob, peb tuaj yeem soj ntsuam txog kev xav hauv tsov rog ncaj ncees yam tsawg mus txog tiam 4 thiab Leej Ntshiab Aus Nkus Tis Nus cov hauj lwm nyob Hippo. Txij ntawd los txoj kev xav no kuj raug tuav xam thiab kho dua tshiab thiab tseem ua ntxiv mus. Raws li ib txwm los, tsov rog faib ua 2 yam : xws li kev tuav xam tias ntsuj rog ntawd puas tau txais kev pom zoo los yog tsim nyog hauv kev ncaj ncees los tsis tsim nyog hu ua Jus ad bellum, thiab qhov tuaj yeem tua ntsuj rog ntawd tau uas hu ua Jus in bello. Tsis ntev los no, cov kws tshawb fawb tau txhab nqe lus tim 3 hais txog daws kho kev sib tawg thiab lees txais kev ncaj ncees thiab kev ua hauj lwm rau txhua pab. Muaj nyob hauv lub caij hloov tsov rog mus ua kev thaj yeeb hu ua Jus post bellum.
Qhov tsim nyog tuav xam ua ntej tsov rog (Jus ad bellum).
Cov ntsiab lus no cuam tshuam txog cov xwm txheej uas yuav tsum tau ua kom tau raws li qhov kev txiav txim siab ua rog raws kev ncaj ncees. Qhov ntawd yog cov ntsiab lus no siv kom tau teeb tseg tias nqe lus twg tso cai hla txoj cai tias “txhob tua neeg” tau. Ces cov muaj feem cuam yuav tsum txiav txim siab txog cov ntsiab lus no.
Tom qab ntawd, lawv muaj cai nrog tsoom pej xeem uas yuav tiv thaiv lub teb chaws sib raug zoo.
Cov nqe lus hauv kev ua tsov rog.
- Cov laj thawj ncaj ncees : Yog qhov xav tias tseem ceeb tshaj thiab yuav ua kom tsov rog mus tau thaum muaj kev piam sij loj. Thiab yuav ruaj khov rau lub teb chaws los yog tsoom pej xeem ntawm cov teb chaws. Cov laj thawj ncaj ncees uas kheev kheev pom, yog kev nias tsam los yog hla txoj cai hauv lub teb chaws.
- Lub hom phiaj zoo : Qhov laj thawj muab los siv txhawb nqa tsov rog, yuav tsum yog qhov laj thawj uas cov thawj coj txiav txim siab siv tub rog, vim nws yog qhov tseem ceeb. Yog tsis ua ncaj ncees, mas kev siv tub rog kuj tsis muaj qab hau dab tsi. Lub hom phiaj tsis zoo, kuj ua kev kub ntxhov tuaj thiab hla kev ncaj ncees nyob hauv kev sib ntaus rog thiab.
- Lub zog uas ncaj ncees : Yog siv rau cov thawj coj uas tau txais lus tso cai kom ua tus sawv cev ntawm tsoom pej xeem uas nws tuaj yeem tshaj tawm thiab ua tsov rog tau. Tsis yog tias yuav ua kom cia siab tias tsov rog tab tom yuav sawv thiab tau txais kev txhawb nqa los ntawm pej xeem xwb, nws tseem pab kom txhob muaj tsov rog tuab ntws thiab.
- Qhov tsim nyog : Yuav tsum xub ua kom pom tias : tau siv txhua lub tswv yim los daws teeb meem lawm tiag. Tsov rog yog kev xaiv tuaj tom qab. Yog tias tsov rog yog tib txoj kev xaiv xwb, mas tus thawj coj kuj tuaj yeem ua kom pom tias : lawv cia siab tias yog muaj tsov rog mas zoo dua tsis muaj.
- Qhov tsim nyog yuav ua kom tiav : Yuav tsum muaj qhov hais tias yuav ua kom tiav xwb thiab mus tau zoo. Qhov ntawd yog txhais tias yuav tsum muaj lub tswv yim kev xav meej tseeb hais txog kev ua tiav ua ntej yuav nkag mus koom tsov rog.
Kev ua tsov rog los yog Jus in bello.
Ib feem ntawm txoj kev xav no qhia txog kev coj ncaj ncees ntawm kev ua tsov rog. Ntseeg tias txawm tias tsov rog sawv, tsis kav kuj tsis tau txhais tias yuav tso tej kev ncaj ncees pov tseg thiab tsis hwm tib neeg txoj sia. Sawv daws yuav pom zoo ua ke thiab tsis tsim nyog yuav tig lub hom phiaj mus rau tsoom pej xeem xwb. Yuav muab siab rau txuag cov pej xeem uas tsis ua tub rog kom lawv tau zoo nyob. Kev ua rau pej xeem raug tuag, qee zaus yog los ntawm kev ua uas tsis yog txhob txwm. Tej kev kub ntxhov no nws tshwm sim txij tsov rog ntiaj teb zaum ob los lawm.
Dhau ntawm qhov txuag tsoom pej xeem txoj sia lawm, kev sib ntaus rog tseem raug ib txoj cai kav thiab. Kev siv riam phom tsis tsim nyog ua kom muaj kev phem thiab ntxhov quav niab ntau dua qhov teeb tseg. Lub zog thiab tej riam phom rhuav tshem neeg txheej tshiab, nws tseem ceeb heev nyob hauv kev soj ntsuam.
Kev daws kho qhov sib tawg los yog Jus post bellum.
Nov yog kev tshawb ib feem ntawm txoj kev xav no qhia txog kev coj ncaj ncees ntawm kev ua tsov rog. Tab sis tau txais kev pom zoo ntawm cov kws tshawb fawb ntau tuaj, vim muaj kev sib tawg los ntawm cov neeg sab nraud nkag los txuam. Cov kws tshawb fawb txog yam hauj lwm no, lawv vam txog kev ntseeg los txhim kho kev thaj yeeb tom qab tsov rog tas. Ces yuav ua rau kev ncaj ncees rov qab zoo tuaj ib zaug ntxiv.
Yog kev xav tshiab tag nrho los tsis yog ?
Dhau ntawm cov neeg ua hauj lwm hais txog Jus post bellum, uas nyob hauv txoj kev xav tsov rog ncaj ncees lawm. Tseem muaj qee leej cav ncauj tias : twb txog caij nyoog uas txoj kev xav no yuav raug tshem tawm mus ntawm cov neeg ntseeg txoj kev ntseeg. Thiab rov tsa dua kev qhia kev ntseeg hais txog tsim kev thaj yeeb ncaj ncees uas tsis siv zog los yog ua phem. Kev xav hais txog tsov rog ncaj ncees, yuav pom tias kev thaj yeeb yog qhov tseem ceeb tshaj thiab xav tias tsov rog yog qhov tuaj tom qab. Kev tsis siv zog ua phem yog qhov nruab nrab ntawm Yes Xus cov lus thiab hauv nws lub neej. Li ntawd thiaj hais tau tias yog kev ncaj ncees hauv peb lub neej raws li ntawv Moo Zoo. Kev sab laj tseem ceeb ntawm ob txoj hauj lwm hais txog cov teeb meem no, tsa nyob Los Mas hauv Vaj Qhia lub pwm tsav fab kev ncaj ncees thiab kev thaj yeeb thiab Pax Christi lub 4 hlis 2016 thiab 2019.
Kev sab laj thawj zaug yog Vas Tis Kas cov neeg uas txhawb nqa thiab cov thawj coj hauv lub Koom Txoos, nqe lus hais txog kev ntseeg hauv lub Koom Txoos cov neeg ntseeg lub 1 hlis xyoo 2017. Yog ib feem ntawm kev nthuav dav uas hu ua Dicastery rau kev txhawb nqa kev txhim kho tib neeg. Pax Christi yog Kav Tos Liv txoj hauj lwm ntawm txhua lub teb chaws uas muaj tej pab neeg ua hauj lwm nyob hauv ntau lub teb chaws, kom tau txhawb nqa Yes Xus kev thaj yeeb.
Nyob hauv lub caij 2 lub rooj sab laj no, Vaj Qhia Fas Ntshis Kus tau tawm tswv yim meej tseeb txog kev thaj yeeb thiab kev tsis ua phem, hauv tsab ntawv xov xwm kev thaj yeeb hnub hauv xyoo 2017 ntawm Vaj Qhia uas muaj lub npe tias : “Kev tsis ua phem, yog tus qauv hauv kev tseev tsim rau kev thaj yeeb.” Vaj Qhia hais tias : “Thaum cov neeg raug kev ua phem tuaj yeem tiv kev ntxias, lawv kuj yuav rais ua cov txhawb nqa kev thaj yeeb kom txhob muaj kev ua phem uas txaus ntseeg. Hauv txoj cai ntawm txhua lub teb chaws, thov kom kev tsis ua phem rais ua lub Cim ntawm kev txiav txim siab. Kev sib raug zoo thiab tej kev peb ua nrog rau lub neej hauv kev tseev tsim txhua yam.” Nyob hauv tsab ntawv xov xwm Fratelli Tutti xyoo 2020 ntawm Vaj Qhia, mas Vaj Qhia hais mus deb dua no thiab. Nws hais tias tsov rog tsis yog kev tawm ntawm txhua yam teeb meem thiab nws ceeb toom hais txog tsov rog ncaj ncees yav tag los. Vaj Qhia hais tias : “Tsov rog tuaj yeem xaiv tau yooj yim heev, uas muab txhua lo lus coj los khav tias yog tib neeg kev ncaj ncees, tiv thaiv los sis zais tej lus nyob hauv ntau caum xyoo tas los. Txhua ntsuj rog nyias puav leej muaj nyias lub hom phiaj tseeb kawg. Kev ntseeg ntawm Kav Tos Liv hais txog kev tiv thaiv lub teb chaws raws kev ncaj ncees uas yog siv lub zog tub rog. Ua kom pom txog kev ua raws cov lus nruj nruj hauv kev ncaj ncees. Txawm li cas kuj xij, kev ntaus nqi li no nws dav heev thiab yooj yim kawg. Vaj Qhia txhawj xeeb txog tej Technology tshiab tshiab thiab kev txhim kho, kev siv Nuclear thiab riam phom. Vim tas txhua yam no yog kev piam sij uas tsis tau muaj los dua thiab tua neeg yam tsis xaiv neeg.
Vaj Qhia Fas Ntshis Kus ua tawm nws txoj kev ntseeg thiab kev cia siab hais txog kev cheem tsov rog tias : “Peb tsis txhob xav tias tsov rog yog txoj kev tawm ntxiv mus. Vim kev sib ntaus rog nws piam sij ntau dua tej txiaj ntsim qab hau uas peb tau txais. Thaum peb tuav xam txog tej yam no lub zim txwv no, nws yog qhov nyuab kawg uas yuav muab piv rau tej yam tshwm sim ntau caum xyoo tag los. Kom tau hais txog qhov yuav mus tau ntawm tsov rog ncaj ncees. Thov kom txhob muaj tsov rog ntxiv mus lawm mog !